Het Dagelijks Boek

Tentoonstelling » Actualiteit » Wetenschap

Wetenschap

De Waere af-beeldinge en beschrijvinghe vanden bloedigen slach geschiedt voor Praghe werd op 23 december 1620 gedrukt door de Antwerpenaar Abraham Verhoeven (1575–1652), in zijn huis De Gulde Sonne, aan de Lombardenvest. De prent, een mooie kopergravure, is ruimschoots voorzien van commentaar in gotische letter, gevolgd door de ‘Aenwijsinghe van plaetsen’ met letters die verwijzen naar de illustratie.

Verhoeven stamde uit een oude Antwerpse kunstenaarsfamilie. In de herfst van 1604 nam de Sint-Lucasgilde hem op als vrijmeester-kunstdrukker. Sinds 1605 gaf hij zo nu en dan nieuwsberichten over militaire verrichtingen uit. Tussen 1620 en 1629 kwamen naast losse nieuwsberichten en pamfletten ook minstens 1336 verschillende Nieuwe Tijdinghen van zijn persen. Nieuw aan de Tijdinghen was het feit dat zij regelmatig, namelijk één- tot tweemaal per week en onder een min of meer vaste vorm verschenen, waardoor Verhoeven in zekere zin als de eerste gazettier van de Zuidelijke Nederlanden kan worden beschouwd. Van officiële persvrijheid was ten tijde van het opkomend absolutisme geen sprake. De perspolitiek van de aartshertogen Albrecht en Isabella voorzag strenge censuurmaatregelen. Verhoevens drukpers werd zelfs ingeschakeld in hun propagandapolitiek en in hun poging om de publieke opinie in ‘goede banen’ te leiden.

De hier tentoongestelde prent is een soort extraatje buiten de reeks Nieuwe Tijdinghen. Aanleiding is de inname van Praag door de keizerlijke troepen onder leiding van graaf Bucqoy. Deze veldslag speelde zich af in de Dertigjarige oorlog (1618–1648), waarin de aartshertogen als trouwe verdedigers van kerk en kroon de Duitse keizer steunden in de strijd tegen de ‘goddeloze’ protestanten. Uit de titel leiden we af dat Verhoevens bericht ‘getrocken is uut de brieven van den secretaris van Sijn Ex. den grave van Bucquoy,’ aanvoerder van de keizerlijke troepen. De tekst gaat uitsluitend in op de militaire gebeurtenissen. Het spreekt voor zich dat het verslag allesbehalve onpartijdig is: de lezer krijgt een zwart-witbeeld voorgeschoteld waarin het vijandelijke leger het moet afleggen tegen de zegevierende troepen van de keizer. Eigen nederlagen werden in Verhoevens berichtgeving systematisch geminimaliseerd of verzwegen. Zijn oorlogsprogaganda was gebaseerd op het motto ‘slecht nieuws, geen nieuws’.

De stijl van Verhoevens nieuwsberichten was – wellicht bewust – kleurloos en weinig verzorgd: een opeenstapeling van droge feiten, zonder achtergrondinformatie en met slechts zelden opiniërende artikelen. Belangrijke en minder belangrijke, goede en slechte, juiste en onjuiste berichten werden alle op éénzelfde manier in een schijnbaar objectieve stijl opgesomd. Dit routineuze karakter van de berichtgeving maakte het immers veel moeilijker het goede van het slechte nieuws, het bijzondere van het minder bijzondere te onderscheiden. Vooral in de reeks Nieuwe Tijdinghen maakte Verhoeven gebruik van deze subtiele propagandatechniek. Door de onpersoonlijke toon van de berichtgeving was Verhoevens drukpers een vrij onopvallende, maar daarom niet minder efficiënte spreekbuis van de wereldlijke en kerkelijke overheden.

Kristin Van Damme

Lit.: M. Sabbe, Babant in’t verweer: bijdrage tot de studie der zuid-nederlandsche strijdliteratuur in de eerste helft der 17e eeuw, Antwerpen, 1933; L. Duerloo en W. Thomas (red.), Albrecht en Isabella 1598–1621, Turnhout, 1998 (Tentoonstelling, Brussel, Koninlijke Musea voor Schone Kunsten van België); K. Van Damme m.m.v. Jeroen Deploige, ‘Slecht nieuws, geen nieuws’. Abraham Verhoeven (1575–1652) en de Nieuwe Tijdinghen: periodieke pers en propaganda in de Zuidelijke Nederlanden tijdens de vroege zeventiende eeuw, in: Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden, 113 (1998), pp. 1-22.